Bouwen langs een rijksbeschermd dorpsgezicht in Nederland

Doel

Het plan voor de Jaren ’50 wijk Moordrecht omvat de sloop van drie bestaande woontorens van 5 bouwlagen, en het bouwen van 5 nieuwe woontorens: vier van 4-5 bouwlagen en één van 4-7 bouwlagen.

We analyseren in welke Nederlands dorpen in Nederland sinds 2000 op de rand van een rijksbeschermd dorpsgezicht een gebouw met 5 bouwlagen of meer is gebouwd.

Resultaat

Nergens in Nederland zijn de afgelopen 20 jaar zo veel woontorens van 5 of meer bouwlagen gerealiseerd binnen een afstand van 150 meter van een rijksbeschermd dorpsgezicht als in Moordrecht als nu het plan is voor de Jaren ’50 wijk Moordrecht.

Nergens in Nederland is er de afgelopen 20 jaar een woontoren van meer dan 6 bouwlagen binnen een afstand van 150 meter van het rijksbeschermde dorpsgezicht gebouwd.

Aanpak

Voorbereiding

Via het Nationaal Georegister vinden we een bestand van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) met rijksbeschermde stads- en dorpsgezichten in Nederland. Dit bestand bevat alle gebieden waarvoor de procedure is gestart om het aan te wijzen als rijksbeschermd stads- of dorpsgezicht.

Omdat we geïnteresseerd zijn in de beschermde dorpsgezichten bekijken we de bestemmingsplannen via het landelijk portaal voor ruimtelijke plannen (http://www.ruimtelijkeplannen.nl). Het gebied van een beschermd stads-/dorpsgezicht wordt  juridisch vastgelegd in een bestemmingsplan. De gegevens zijn ook in een digitaal bestand (GML) te downloaden via de website van PDOK.

Beschermde dorpsgezichten zijn opgenomen in het bestand met Dubbelbestemmingen. We downloaden het bestand, filteren op vastgestelde beschermd dorpsgezichten en houden 623 actuele vastgestelde gebieden met een dubbelbestemming beschermd dorpsgezicht of beschermd stads-/dorpsgezicht. Dit zijn zowel gemeentelijke als rijksbeschermde gezichten.

Om alleen de rijksbeschermde dorpsgezichten over te houden selecteren we gebieden met dubbelbestemming beschermd (stads-/)dorpsgezicht die onderdeel uit maken van een rijksbeschermde stads- of dorpsgezicht.

We houden uiteindelijk 364 rijksbeschermde (stads-)/dorpsgezichten over.

Om deze gebieden wordt een bufferzone van 150 meter berekend om gebouwen te selecteren die gebouwd zijn na 2000 en hoger zijn dan 15 meter (5 bouwlagen) gerekend vanaf maaiveld.

We houden 24 gebouwen over die aan bovenstaande criteria voldoen; zie onderstaande tabel.

We verzamelen aanvullende gegevens over deze 24 gebouwen via luchtfoto’s, de gemeentelijke gebouwenregistratie (BAG) en Google:

• aantal bouwlagen van het gebouw,
• bouwjaar van het gebouw,
• aantal inwoners van de woonplaats,
• aantal meters van het gebouw uit het rijksbeschermde gezicht,
• aanwijzingsjaar van het rijksbeschermde gezicht.
• eventuele bijzonderheden.

Analyse

We analyseren de gegevens op zoek naar woontorens die vergelijkbaar zijn met de situatie in Moordrecht:

• woontorens met 5 of meer bouwlagen,
• gebouwd binnen 150 meter uit de grens van het rijksbeschermde dorpsgezicht
• in een klein dorp (ca. 8700 inwoners).

De gebouwen in Maarsen en Baarn blijken een schuur of garage en bestaan uit 1 bouwlaag. Deze gebouwen hebben -mogelijk als gevolg omliggende bomen/vegetatie- onterecht een hoogte van meer dan 15 meter in ons bronbestand. De gebouwen in de dorpen Vlieland, aan de De Smidse in Moordrecht, aan De Keuvel in Noordwijk hebben 4 bouwlagen.

Hengelo en Nijmegen hebben meer dan 50.000 inwoners en we beschouwen deze gebouwen als liggend langs de rand van een rijksbeschermd stadsgezicht. Bovendien is het gebouw aan de Gieterij in Hengelo een oude gietfabriek die herbestemd is, en het gebouwdeel hoger dan 21 meter aan de Hazemeijerstraat in Hengelo blijkt een schoorsteen van een oude fabriek te zijn. Ook Harderwijk beschouwen we als stad, omdat het bijna 50.000 en er sprake is van een beschermd stadsgezicht.

Het gebouw in Steyl met bouwjaar 2009 blijkt het monumentale Sint Jozefklooster uit de 18e eeuw. De overige gebouwen in Steyl en het gebouw in Zuidhorn zijn gebouwd vóór dat het aangrenzende gebied een rijksbeschermd dorpsgezicht werd. De aanwijzing van het rijksbeschermde gezicht van Zuidhorn is van 2007 en Steyl van 2008.

Harderwijk en Noordwijk zijn eveneens grote dorpen met een omvang van meer dan 40.000 inwoners, ofwel 5 maal het aantal inwoners van Moordrecht.

We houden uiteindelijk acht gebouwen over die vergelijkbaar zijn met de situatie van de woontoren(s) in het plan voor de Jaren ’50 wijk.

• ’t Dijkhuis 1-113 in Borne
• Machlaan 35 in Eelde
• Jeroenspark 1/ Raadhuisstraat 2-58 in Noordwijk
• Hof van Wijck 19-29 / Raessenhof 5-21 in Nuenen
• Piet van Wijkgaarde 2-32 in Nuenen
• Sluisweg in Urk
• Koning Julianaplein 19-31 in Vaals
• Prins Willem Alexanderplein 3-35 in Vaals

We bekijken deze acht gebouwen in meer detail.

’t Dijkhuis in Borne heeft 3/4 tot 6 bouwlagen en is in gebruik als woonz-orgcomplex door TriviumMeulenbeltZorg (TMZ). Het gebouw is in 2006 gerealiseerd en ligt ongeveer 18 meter uit het rijksbeschermde dorpsgezicht. Het rijksbeschermde dorpsgezicht van Borne is aangewezen in 1991. Borne is met ongeveer 23.000 inwoners ongeveer drie maal zo groot als Moordrecht.

Aan de Machlaan 35 in Ede is het kantoorgebouw van Geveke Bouw gevestigd. Het gebouw heeft 5 bouwlagen en is in 2002 gerealiseerd. Het ligt 125 meter uit het rijksbeschermde dorpsgezicht Landgoederenreeks Ede / Paterwolde, dat is aangewezen in 1997. De toelichting op het rijksbeschermde gezicht beschrijft de historische waardering voor de buitenplaatsen en het omliggende landschap. De dorpen Ede en Paterswolde hebben samen ca. 10.000 inwoners.

Op ca. 75 meter uit de rand van het rijksbeschermde dorpsgezicht van Noordwijk ligt het woon-zorgcomplex Jeroen van zorgverlener Marente. Het gebouw aan het Jeroenspark in Noordwijk bestaat uit 3 oplopend tot 6 bouwlagen en is in 2009 gerealiseerd. Het rijksbeschermde dorpsgezicht van Noordwijk is aangewezen in 1992. Noordwijk heeft met bijna 45.000 inwoners meer de omvang van een stad dan van een dorp.

Nuenen is met ongeveer 22.000 inwoners ongeveer 3 maal zo groot als Moordrecht. Het rijksbeschermde dorpsgezicht van Nuenen is aanwezen in 2008, en beschrijft de cultuur-historische waardering van het Park Nuenen met aangelegen bebouwing. Op ca. 90 meter uit de rand van het rijksbeschermde gezicht liggen twee gebouwen met 5 of meer bouwlagen met een bouwjaar van na het aanwijzingsjaar.

Aan de noordkant van het rijksbeschermde gezicht van Nuenen staat een enorm complex met parkeergarage dat aan meerdere straten ligt. Van Brunschothof 56-70 in Nuenen is het hoogste deel van het gebouw met 6 bouwlagen. Dit gebouwdeel heeft 2008 als bouwjaar en ligt 88 meter uit het rijksbeschermde dorpsgezicht van Nuenen.

Het appartementencomplex met daaronder gelegen een parkeergarage aan de Piet van Wijkgaarde 2-32 in Nuenen steekt met 5 bouwlagen boven een aantal omliggende appartementencomplexen in Park Luistruik uit. Het gebouw is in 2011 gerealiseerd en ligt 94 meter uit het rijksbeschermde dorpsgezicht van Nuenen.

Het gebouw aan de Sluisweg in Urk is onderdeel van de scheepswerf van Balk Shipyard. Het bouwjaar is 2012 en het gebouw heeft een hoogte van 5 bouwlagen. Het rijksbeschermde dorpsgezicht is in 2007 aangewezen en het gebouw ligt op 140 meter uit de grens. Urk is met ruim 21.000 inwoners 2 tot 3 maal zo groot als Moordrecht.

Het dorpsgezicht in Vaals is volgens de gegevens van het RCE in 1993 aangewezen, echter het dorpsgezicht in Vaals heeft al sinds 1969 een rijksbeschermde status en is daarna verder uitgebreid. Vaals heeft ongeveer 10.000 inwoners, en is daarmee vergelijkbaar in aantal inwoners met Moordrecht.

In 2009 is een gebouw van 3-5 bouwlagen aan het Prins Willem Alexanderplein in Vaals gerealiseerd, bestaande uit 37 twee- en driekamerappartementen. Het ligt op ongeveer 43 meter uit de rand van het beschermde dorpsgezicht. Het betreft een appartementencomplex met op de begane grond een filiaal van de grootste supermarktketen van Nederland.

Het woon- en winkelcomplex aan het Koning Julianaplein in Vaals ligt deels ín het rijksbeschermde gezicht. Met bouwjaar 2016 en 4-5 bouwlagen is dit de jongste hoogbouw langs de rand van een rijksbeschermd gezicht in Nederland. Over dit complex is uitgebreid gecommuniceerd door de gemeente Vaals met aandacht voor historie en alternatieve plannen. De begane grond ligt op 197 meter boven NAP en de nok van het dak ligt iets meer dan 20 meter hoger op 218 meter boven NAP.

Conclusie

Sinds 2000 zijn er twee gebouwen waarvan een deel bestaat uit 6 bouwlagen binnen een straal van 150 meter uit de rand van een rijksbeschermd dorpsgezicht gerealiseerd: ’t Dijkhuis in Borne in 2006 en het appartementencomplex aan de Van Brunschothof in Nuenen. In Vaals (ca. 10.000 inwoners), vergelijkbaar qua omvang met Moordrecht, is in 2016 op de grens van een rijksbeschermd dorpsgezicht een gebouw van 5 bouwlagen gebouwd.

Het plan voor de Jaren ’50 wijk Moordrecht omvat de sloop van drie bestaande woontorens van 5 bouwlagen, en het bouwen van 5 nieuwe woontorens: vier van 4-5 bouwlagen en één van 4-7 bouwlagen.

Nergens in Nederland zijn de afgelopen 20 jaar zo veel woontorens van 5 of meer bouwlagen gerealiseerd binnen een afstand van 150 meter van een rijksbeschermd dorpsgezicht als in Moordrecht als nu het plan is voor Jaren ’50 wijk Moordrecht.

Nergens in Nederland is er de afgelopen 20 jaar een woontoren van meer dan 6 bouwlagen binnen een afstand van 150 meter van het rijksbeschermde dorpsgezicht gebouwd.

Het realiseren van vijf woontorens van 5 of meer bouwlagen zo dicht op de rand van het rijksbeschermde dorpsgezicht van Moordrecht is uniek in Nederland.